Dag van de verbondenheid

Parijs, 1889. Het stichtingscongres van de (Tweede) Internationale, de samenwerking van de Europese socialistische partijen, beslist om op 1 mei 1890 een strijddag te houden. Het moet een internationale manifestatie worden voor de achturige werkdag. Deze traditie wordt nog steeds in ere gehouden. Voor liberalen voelt de Dag van de Arbeid, de dag waarop socialistische vakbondsleiders en politici zich traditioneel profileren tegenover werkgevers, wat onwennig.

Liberalen claimen dat elke mens recht heeft op zelfbeschikking; elke mens, dus ook zij die daar zonder solidariteit niet toe in staat zijn. Daarin ligt de sterke ethische component van het liberalisme dat de menselijke waardigheid van ieder individu respecteert. Liberalen kijken en denken – althans dat hoop ik toch – niet binnen een denkkader dat klassen ziet strijden voor suprematie. Leven en werken doen we samen. In een wereld die door steeds verdergaande technologische ontwikkeling steeds kleiner wordt, zijn alle mensen met elkaar verbonden. Samenwerken en samenleven vergt dus een meer constructieve benadering. In een open liberale samenleving is ook nood aan solidariteit en aan sociale cohesie. Misschien kunnen liberalen op de Dag van de Arbeid een Dag van de Verbondenheid houden.

Liberalisme is onlosmakelijk verbonden met ondernemerschap dat fundamenteel is voor de vooruitgang waar wij naar streven. Maar ondernemen gaat samen met machtsrelaties. In die machtsrelaties – die overal aanwezig zijn, en niet enkel bestaan tussen werkgever en werknemer – moet ethiek en het respecteren van de menselijke waardigheid een rol spelen. Moet het gezegd dat ethiek niet enkel een zaak is voor professoren en filosofen? Ethiek speelt in vele kleine en grote beslissingen, dus ook in beslissingen van ondernemers. Ondernemerschap en leiderschap vergt oog voor het morele. Indien we allemaal gaan voor efficiëntie en winstmaximalisatie zonder oog te hebben voor menselijke waardigheid dan is dat een praktijk die afbreuk doet aan de liberale filosofie. Daarom moeten we pleiten voor menswaardige werkrelaties waarin oprechte aandacht is voor een aangename werksfeer, voor een evenwichtige balans tussen werk en privé, en in de mate van het mogelijke de mensen perspectief geven op een hoopgevende toekomst.

We moeten ook pleiten voor een meer creatief ondernemerschap, niet enkel voor meer ondernemerschap tout court. We moeten af van het idee dat ondernemen enkel draait om efficiëntie en winstmaximalisatie. Creatief ondernemerschap moet risico’s durven nemen die niet de platgetreden paden van de markt volgt. Er ligt waarde buiten de race to the bottom. Onlangs hoorde ik zo een creatief ondernemer spreken met passie. Hij houdt van zijn werk. Omdat hij ervan houdt het resultaat van zijn werk te zien investeert hij in eigen streek. Omdat hij zijn geest wil prikkelen kiest hij voor projecten die afwisseling brengen en creativiteit vergen. Omdat hij de talenten van anderen hoog inschat omringt hij zich van even gepassioneerde mensen om mee samen te werken. Hij gaat op zoek naar projecten waar anderen geen snel gewin in zien, en dat levert zijn projecten unieke verkoopsargumenten. Op die manier creeert deze ondernemer een veel bredere meerwaarde die niet enkel hem ten goede komt maar ook zijn omgeving, niet enkel financieel maar ook maatschappelijk. En hij voelt er zich nog goed bij ook.

Maar er zijn andere projecten en verbondenheid gaat verder dan staatsgrenzen. De beschuldiging wordt steeds luider dat het Franse bouwbedrijf Vinci via een dochteronderneming gebruik maakt van dwangarbeid bij de bouw van stadions voor het WK voetbal 2022 in Qatar. Indien bewezen gaat het hier om een extreem geval: arbeiders zouden hun paspoorten moeten inleveren en zouden worden bedreigd als men vraagt naar betere werkomstandigheden. Dergelijke praktijken zijn onaanvaardbaar. Maar ook bij ons zijn bouwbedrijven en andere betrokken bedrijven betrokken bij gevallen van sociale fraude waarbij niet enkel de fiscaliteit maar ook de menselijke waardigheid niet wordt gerespecteerd. Gelukkig – eindelijk – blijft dit niet onopgemerkt voor beleidsmakers. Zo zullen de Belgische Staatssecreatris voor sociale fraude Bart Tommelein en de Nederlandse minister van sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher structureel gaan samenwerken in de strijd tegen sociale dumping.

Recent maakte Randstad de resultaten van haar jaarlijkse enquête bekend, en reikte ze de Randstad Awards uit. De respondenten in België vinden de internationale instituties, de pharma- en de media-sector het meest attractief. In Nederland is dat gezondheidszorg, high tech & industrie en onderwijs. Toch een opmerkelijk verschil. Verder kwamen in Nederland Philips en het Leids Universitair Medisch Centrum als beste werkgevers uit de bus, respectievelijk in de categorie profit en non-profit. In België is Janssen Pharmaceutica is de aantrekkelijkste privéwerkgever maar is daarmee niet overall de aantrekkelijkste werkgever; dat is… De Europese Commissie. Ook opmerkelijk.

Uit dezelfde studie blijkt dat Nederlanders een aangename werksfeer het meest bepalend vinden. Belgen hebben liever een competitief loonpakket, maar met werkzekerheid en een aangename werksfeer in hun top drie huldigen Nederlanders en Belgen dezelfde drie factoren als het meest bepalend voor de aantrekkelijkheid van baan en werkgever. De balans werk en privé dringt nog niet door tot die top drie maar houdt zowel in België als in Nederland een opmars. Een evenwicht vinden in de balans werk en privé is niet altijd eenvoudig. Daarin speelt ook de menselijke diversiteit en subjectiviteit.

Onze maatschappij is ondertussen ook geëvolueerd op een wijze waarbij de grens tussen werk en privé vervaagt. Een aantal ‘flexibele’ jobs wordt gekenmerkt door onvoorspelbare werktijden, weinig doorgroeimogelijkheden, tijdelijkheid, deeltijd en een gebrek aan (vakbonds)vertegenwoordiging. Uit recent onderzoek van de VUB-onderzoekers Karen Van Aerden en Christophe Vanroelen blijkt dat werknemers in dit soort flexibele jobs vaker gezondheids- en welzijnsklachten hebben dan hun collega’s in meer stabiele jobs. Het flexibele arbeidsmodel is ook minder gemakkelijk een hele arbeidsloopbaan vol te houden en het kan ook een obstakel zijn op de weg naar een hoogkwalitatieve beroepsloopbaan. De onderzoekers houden geen pleidooi voor het verbieden van flexibele jobs maar wijzen op de uitdaging voor beleidsmakers en bedrijven om de economisch noodzakelijke en belangrijke flexjobs te combineren met meer kwaliteit en welzijn voor de betrokken werknemers.

In 2015 is in België dus de Europese Commissie de meest aantrekkelijke werkgever maar dergelijke jobs zijn slechts voor een kleine minderheid weggelegd. Tegelijkertijd hebben we te maken met sociale dumping en hebben een aantal sectoren (waarin vroeger velen hun eerste werkstappen in konden zetten) als horeca en bouw veel van hun vroegere aantrekkelijkheid verloren en worden technische en fysiek zwaardere jobs ondergewaardeerd. In de Belgische bouwsector (paritair comité 124) bestaat al langer een systeem waarbij werknemers meer netto overhouden aan een overuur dan normaal en een dergelijke steunmaatregel komt er nu ook voor de horeca. Er komt ook een maatregel voor flexi-jobs. Wie elders vier vijfde werkt zal gemakkelijker kunnen bijverdienen in de horeca. De Dag van de Arbeid is er gekomen als strijddag voor de achturige werkdag. Vanuit een socialistisch denkkader is dat een limiet, en een overuur presteren is capituleren aan de werkgever. Het spreekt voor zich dat een dergelijke benadering de hierboven vermelde steunmaatregelen hypothekeert. De steunmaatregelen voor bouw en horeca gaan in de juiste richting, maar er zal meer nodig zijn voor een heropleving. Een daling van de loonkost en een aantrekkelijker verhouding tussen netto en bruto voor de normale uren die de werknemer presteert zijn hier verder nodig. In de perceptie van veel werknemers is die tegemoetkoming op een overuur een netto druppel op een hete fiscale plaat.

Liberale politieke partijen moeten zich verder profileren als partij voor mensen, alle mensen. Laten we 1 mei eren als de Dag van de Verbondenheid en pleiten voor meer creatief ondernemerschap, voor menswaardige samenwerkingsverbanden, voor een hoopvolle toekomst, voor loon naar werken. Samen kunnen we werken en ondernemen aantrekkelijker maken, in ieders belang.